lipu lili pona

lipu ante GitHub
pdf

toki pona

Fonología

Consonants Labial Coronal Dorsal Vocales Anterior Posterior
Nasal m n Cerrada i u
Oclusiva p t k Media e o
Fricativa s Abierta a
Aproximante w l j
  • El acento está en la primera sílaba.
  • Se escribe con el AFI

Dicionario

a/kin

[énfasis]

kule

color

mute

mucho, muy

sewi

superior, santo

akesi

reptil, anfibio

kulupu

grupo

nanpa

número

sijelo

cuerpo

ala

no, nada

kute

escuchar, oído

nasa

extraño, raro

sike

círculo

alasa

cazar, buscar

la

[contexto]

nasin

camino, manera

sin

nuevo

ale

todo

lape

dormir

nena

montaña, nariz

sina

tú, usted(es)

anpa

bajo

laso

azul, verde

ni

este, eso

sinpin

cara, muro

ante

diferente

lawa

cabeza, dirigir

nimi

nombre, palabra

sitelen

foto, escribir

anu

o

len

ropa, cubrir

noka

pierna, pie

sona

saber, conocer

awen

mantener

lete

frío

o

[deseo/mandato]

soweli

animal

e

[objeto directo]

li

[predicado]

olin

amar, respetar

suli

grande

en

[y]

lili

pequeño

ona

él/ella/ellos/ellas

suno

sol, luz

esun

tienda, comerciar

línea

línea

open

empezar, abrir

supa

superficie

ijo

cosa

lipu

papel, libro

pakala

roto

suwi

dulce, lindo

ike

mal

loje

rojo

pali

hacer, trabajar

tan

de, por

ilo

instrumento

lon

en, cierto

palisa

palo, barra

taso

pero; solo

insa

interior

luka

mano, brazo

pan

pan, grano

tawa

ir, mover; a

jaki

sucio, basura

lukin

ver, ojo

pana

dar

telo

agua, líquido

jan

persona

lupa

agujero, hueco

pi

[reagrupador]

tenpo

hora, tiempo

jelo

amarillo

ma

tierra

pilin

corazón, sentir

toki

hablar, idioma

jo

tener

mama

padre, madre

pimeja

oscuro, negro

tomo

casa, edificio

kala

pez

mani

dinero

pini

fin, terminar

tu

dos

kalama

soñar, sonido

meli

mujer

pipi

insecto

unpa

sexo

kama

venir, llegar

mi

yo, mí, nosotros

poka

lado

uta

boca

kasi

planta

mije

hombre

poki

caja

utala

luchar, guerra

ken

poder; posible

moku

comer, comida

pona

bueno, simple

walo

blanco

kepeken

usando

moli

muerto, matar

pu

(libro de toki pona)

wan

uno

kili

fruta

monsi

posterior

sama

mismo; como

waso

pájaro

kiwen

duro, piedra

mu

[ruido animal]

seli

caliente, fuego

wawa

fuerte, energía

ko

pasta, polvo

mun

luna, estrella

selo

capa, piel

weka

lejos

kon

aire, esencia

musi

entretenido

seme

[qué]

wile

querer, necesitar

* las palabras pueden tener más definiciones o categorías gramaticales que las mencionadas


Gramática

toki pona no marca tiempo, género o número.

Partículas Básicas

li introduce el/los predicado(s) (excepto después de solo mi o sina como sujeto):

ona li pona. = Es bueno.

mi tawa. = Yo voy.

soweli li moku li lape. = Animales comen y duermen.

e marca objetos directos:

mi moku e telo. = Bebo agua.

ona li lukin e mi e sina. = Nos miran a mí y a ti.

en introduce nuevos sujetos:

mi en sina li toki. = Tú y yo hablamos.

soweli en kala en waso li pona. = Animales, peces y pájaros son buenos.

Se usa taso al comienzo de la oración para significar “Pero, ...”:

mi wile e moku. taso sina jo e ona. = Quiero la comida, pero la tienes.

Las preposiciones vienen antes de sus objetos

mi lon tomo. = Estoy en la casa.

mi toki kepeken ilo. = Hablo usando el instrumento.

ona li pana e moku tawa soweli. = Le dio comidaal animal.

sina sama mama sina. = Eres como tus padres.

mi pilin pona tan ni. = Me siento bien por eso.

Las cláusulas no encajan entre sí

Se usa ni: para unir las cláusulas:

mi wile e ni: sina pana e sona tawa mi. = Quiero que me enseñes.

ona li kute tan ni: sina toki. = Escuchan porque hablas. (lit. Escuchan por esto: tú hablas.)

Todos los modificadores vienen después de lo que modifican

soweli lili = animal pequeño

ona li sitelen pona. = Ella escribe bien.

ma tomo = tierra de casas (ciudad)

tomo jan = la casa de una persona

nimi mi = mi nombre

pi reagrupa los modificadores

[tomo telo] nasa = edificio loco de agua (baño loco)

tomo pi [telo nasa] = edificio de agua loca (el bar)

Verbos auxiliares vienen antes del verbo

mi ken toki. = Puedo hablar.

mi wile lape. = Quiero/Necesito dormir.

ona li awen tawa. = Sigue yendo.

mi kama sona toki pona. = Estoy aprendiendo a hablar bien/simplemente. (Estoy aprendiendo a hablar el toki pona.)

ona li lukin kama jo e ona. = Trata de obtenerlo.

Se usa ala para negar las frases

ona li suli ala. = No es grande/importante.

mi sona ala. = No sé/entiendo.

seme sustituye la información desconocida en una pregunta

ni li seme? = ¿Qué es eso?

toki! sina pilin seme? = ¡Hola! ¿Cómo estás?

jan seme li lon? = ¿Quién está aquí?

sina tan ma seme? = ¿De dónde eres?

sina kama sona kepeken nasin seme? = ¿Cómo aprendiste? (lit. ...usando qué método?)

Preguntas de sí o no se forman con “...[verbo] ala [verbo]?”

sina sona ala sona e toki pona? = ¿Sabes toki pona?

o “...anu seme?”

sina sona e toki Epanja anu seme? = ¿Sabes español?

Repita el verbo para decir sí o diga ala para no:

sona = sí (lo sé); ala = no

o es para el vocativo, deseos y mandatos

Vocativo:

jan Sonja o, sina pona. = Sonja, eres buena.

Mandatos:

o kama sona e toki pona. = Aprendan toki pona.

mi o tawa. = Vámonos.

jan ale o kute! = ¡Escuchen todos!

Deseos:

sijelo sina o kama pona. = Que tu cuerpo mejore.

ale o pona. = Que todo sea bueno.

Frases de la añaden contexto

La hora o la ubicación:

tenpo suno ni la mi pali = Hoy trabajo.

tomo mi la mi lape = En mi cuarto, duermo.

Cláusulas con si:

sina pali la sina kama jo e mani. = Si trabajas, obtendrás dinero.

telo li kama tan sewi la mi tawa ala. = Si agua viene del cielo (está lloviendo), no iré.