lipu lili pona

Gramatiko

Tokipono ne markas tempon, genron aŭ nombron.

Bazaj partikuloj

li enkondukas la predikaton (krom post subjekto, kiu estas nur mi aŭ sina):

ona li pona. = Ĝi estas bona.

mi tawa. = Mi iras.

soweli li moku li lape. = Bestoj manĝas kaj dormas.

e markas rektajn objektojn:

mi moku e telo. = Mi trinkas akvon.

ona li lukin e mi e sina. = Ili rigardas min kaj vin.

en enkondukas novajn subjektojn:

mi en sina li toki. = Mi kaj vi parolas.

soweli en kala en waso li pona = Bestoj, fiŝoj kaj birdoj estas bonaj.

taso estas uzata je la komenzo de frazo por signifi “Sed...”:

mi wile e moku. taso sina jo e ona. = Mi volas la manĝaĵon, sed vi havas ĝin.

Prepozicioj venas antaŭ siaj komplementoj

mi lon tomo. = Mi estas en la ĉambro / Mi estas ĉe la domo.

mi toki kepeken ilo. = Mi parolas per la ilo.

ona li pana e moku tawa soweli. = Ŝi donis manĝaĵon al la besto.

sina sama mama sina. = Vi similas al viaj gepatroj.

mi pilin pona tan ni. = Mi sentas bone pro tio.

Propozicioj ne eblas ene de aliaj propozicioj

oni povas uzi ni: por konekti propoziciojn:

mi wile e ni: sina pana e sona tawa mi. = Mi volas, ke vi instruu al mi. (Mi volas ĉi tion: vi instruas al mi.)

ona li kute tan ni: sina toki. = Ili aŭskultas, ĉar vi parolas. (Ili aŭskultas pro ĉi tio: vi parolas.)

Ĉiuj modifiloj venas post tio, kion ili modifas

soweli lili = malgranda besto

ona li sitelen pona. = Ŝi skribas bone.

ma tomo = tero de domoj (urbo)

tomo jan = domo de persono

nimi mi = mia nomo

pi regrupigas modifilojn

[tomo telo] nasa = [akva ĉambro] freneza = freneza banĉambro

tomo pi [telo nasa] = ĉambro de [freneza akvo (alkoholo)] = trinkejo

Antaŭverboj (helpverboj) venas antaŭ la verbo

mi ken toki. = Mi povas paroli.

mi wile lape. = Mi volas/bezonas dormi.

ona li awen tawa. = Ĝi daŭre iras. / Ĝi ne ĉesas iri.

mi kama sona toki pona. = Mi lernas paroli bone/simple. (Mi lernas paroli Tokiponon.)

ona li lukin kama jo e ona. = Li provas ekhavi ĝin.

ala estas uzata por neado

ona li suli ala. = Ĝi ne estas granda/grava.

mi sona ala. = Mi ne scias/komprenas.

seme anstataŭas nekonatajn informojn en la frazo

ni li seme? = Kio estas ĉi tio?

toki! sina pilin seme? = Saluton! Kiel vi sentas? (Kiel vi fartas?)

jan seme li lon? = Kiu ĉeestas?

sina tan ma seme? = De kie vi estas?

sina kama sona kepeken nasin seme? = Kiel vi lernis? (laŭvorte: ...per kiu maniero?)

Oni faras ĉu-demandojn per “...[verbo] ala [verbo]?”

sina sona ala sona e toki pona? = Ĉu vi sci(pov)as Tokiponon?

aŭ “...anu seme?”

sina sona e toki Epelanto anu seme? = Ĉu vi sci(pov)as Esperanton?

Ripetu la verbon por diri jes aŭ diru ala por ne:

sona = jes (mi scipovas ĝin); ala = ne

o estas por vokativo, deziroj, kaj ordonoj

Vokativo:

jan Sonja o, sina pona. = Sonja, vi estas bona.

Ordonoj:

o kama sona e toki pona. = Lernu Tokiponon.

mi o tawa. = Ni iru.

jan ale o kute! = Ĉiuj, aŭskultu!

Deziroj:

sijelo sina o kama pona. = Via korpo pliboniĝu (resaniĝu).

ale o pona. = Ĉio bonu.

la-frazpartoj aldonas kuntekston

Tempo aŭ loko:

tenpo suno ni la mi pali. = Hodiaŭ, mi laboras.

tomo mi la mi lape. = En mia ĉambro, mi dormas.

Se-frazoj:

sina pali la sina kama jo e mani. = Se vi laboras, vi ricevas monon.

telo li kama tan sewi la mi tawa ala. = Se akvo venos el la ĉielo (se pluvas), mi ne iros.